De Algemene Rekenkamer pleit in een kritisch rapport voor meer regio op de ondergrond. Een pleidooi dat Han Admiraal (Voorzitter BIG) al jaren bezighoudt. “Het is jammer dat de rekenkamer nu het conflict tussen drinkwater en bodemenergie oppakt. Dat is begrijpelijk in het kader van de enorme focus op de energietransitie, het beperkt aan de andere kant het zicht op wat er nog meer speelt in de ondergrond”, aldus Han Admiraal. Lees hieronder zijn reactie op het kritisch rapport van de Algemene Rekenkamer over het conflict in de ondergrond tussen bescherming van drinkwater en het zoeken naar alternatieve bronnen voor energie.
De ondergrond leeft
In 2000 werd er door de toenmalige Rijksplanologische Dienst nog op gewezen dat ‘de ondergrond leeft’. De ondergrond, of bodem zo u wilt, is letterlijk het fundament van ons leven boven de grond. De bodem levert ons zoveel meer dan alleen drinkwater en energie. Er wordt door velen al fysiek gebruik gemaakt van de bodem. Dagelijks reizen tienduizenden met metro’s onder Amsterdam en Rotterdam. Treinen van de NS sporen onder Rotterdam evenals de Thalys. We parkeren auto’s onder de grond maar kunnen ook genieten van ondergronds gekweekte groenten en kruiden. Het Rotterdams havengebied vervoert 70% van de chemische producten die daar gemaakt worden per buisleiding naar het achterland. Kortom de ondergrond leeft. Tegelijkertijd zien we ook de gevolgen van menselijke interventies in de bodem. Historische interventies zoals de mijnbouw in Limburg die enerzijds ruimte biedt voor een project als Mijnwater, maar tegelijkertijd ook zorgen kan geven over de vraag hoe lang schachten en gangen hun huidige toestand behouden. De extractie van aardgas in Groningen heeft ook zijn effecten op het leven bovengronds.
De bodem kent nu al een precaire balans tussen wat er van nature is, de ecosysteem diensten die het levert en de menselijke activiteit die zoekt naar energie en ruimte. Er zal te allen tijde gezocht moeten worden naar een balans, een balans tussen exploitatie en conservatie. Daarin verschilt de ondergrond niet van de bovengrond. Helaas legt de rekenkamer de vinger op de zere plek. Er is geen regie en te veel departementen houden zich bezig met verschillende dossiers die zich allemaal afspelen in de bodem. De versnippering en het nagenoeg opheffen van de ruimtelijke ordening als een primair instrument van regie liggen hier ten grondslag aan. Waar in 2000 Nederland internationaal nog geroemd werd om zijn ruimtelijke ordening is dat anno 2021 wel anders.
Structuurvisie Ondergrond
Ondanks de Structuurvisie Ondergrond is er weinig beweging te zien met betrekking tot de ondergrond. Het dossier buisleidingen ligt bij drie verschillende departementen en ook hier ontbreekt iedere regie. Het punt wat de rekenkamer maakt is dat de hedendaagse vraagstukken zich niet meer laten vatten in de beleidskolommen van weleer. De transities waar we nu mee te maken hebben vragen om samenwerking, om experimenten en vooral om leren van ervaringen. Dat is kenmerkend voor transities die nu eenmaal gepaard gaan met onzekerheid. Het wordt tijd dat de overheid weer de regie pakt. Dat kan ze heel goed als er een crisis is, zoals we nu ervaren, dan treden allerlei coördinatiemechanismen in werken die samenwerking afdwingen. Als we iets kunnen leren van de huidige pandemie dan is het dat die samenwerking over beleidsgrenzen heen de nieuwe normaal zou moeten zijn. De ondergrond, ondiep en diep, noodzaakt tot regie, niet over vijf of tien jaar, maar sinds gisteren. Ik hoop van harte dat het rapport van de rekenkamer in Den Haag tot bezinning leidt waarbij de ondergrond in de volle breedte wordt bekeken, de stille wateren voorbij.
Auteur: Han Admiraal (Voorzitter BIG) en co-auteur van het boek ‘Underground Spaces Unveiled: Planning and creating the cities of the future’.
Lees ook eens de Structuurvisie Buisleidingen 2012 – 2035 op onze website.
